Genetik Olarak Düzenlenmiş Bebekler: Hastalıkların Doğuştan Önlenmesi mi, Etik Kriz mi?

ABD’nin Batı Yakası’ndan bir biyoteknoloji girişimcisi, genetik olarak düzenlenmiş bebeklerin güvenli biçimde üretilmesini araştırmak amacıyla 30 milyon dolarlık bir fon topladı ve bu doğrultuda kamu yararını amaçlayan yeni bir şirket kurduğunu açıkladı. “Preventive” adı verilen şirket, kalıtsal olarak aktarılabilir DNA düzenleme tekniklerini (heritable genome editing) araştırmayı hedefliyor. Bu teknik, embriyoların DNA’sını düzenleyerek zararlı mutasyonları düzeltmeyi veya faydalı genleri eklemeyi hedefliyor. Amaç, hastalıkları doğmadan önce engellemek.

Şirketin kurucusu olan gen düzenleme bilim insanı Lucas Harrington, girişimi bir blog yazısıyla duyurdu ve aceleci davranmayacaklarını belirterek, “Kalıtsal genom düzenlemenin güvenli ve sorumlu bir şekilde yapılıp yapılamayacağını titizlikle araştırmaya kararlıyız.” dedi.

Genetik olarak düzenlenmiş bebek fikri hâlâ büyük tartışmalara yol açıyor. Bu yöntemi kullanan ilk bilim insanı, Çin’de üç yıl hapse mahkûm edildi. Ayrıca söz konusu teknoloji ABD de dahil olmak üzere birçok ülkede yasadışı. Pek çok uzman, yöntemin tıbbi açıdan anlamlı olup olmadığına dair soru işaretleri taşıyor. Yine de hızla ilerleyen gen düzenleme bilimini insan genomuna uygulama fikri, bazı girişimcileri harekete geçirmiş durumda. Teorik olarak küçük genetik müdahaleler, kalp hastalığı veya Alzheimer gibi rahatsızlıkları tamamen ortadan kaldıran bireyler yaratabilir.

Harrington, eğer teknik güvenli bulunursa, bunun “çağımızın en önemli sağlık teknolojilerinden biri haline gelebileceğini” düşünüyor. Harrington, bir embriyonun genetik düzenleme maliyetinin yaklaşık 5.000 dolar olabileceğini hesaplıyor ve gelecekte yöntemin yasal olarak uygulanabilir hale gelebileceğine inanıyor.

Preventive, 2025 yılı içinde gen düzenlenmiş bebek üretme amacıyla kurulduğunu açıklayan üçüncü ABD şirketi oldu. İlki, California merkezli Bootstrap Bio; zeka artırma potansiyeline odaklanıyor ve yatırım topluyor. Diğer girişim ise henüz fon açıklamayan Manhattan Genomics. Bu şirketlerin hiçbiri büyük bir ekip veya tesis kurmuş değil; bu nedenle ana akım gen düzenleme uzmanları arasında henüz güven oluşturmuş değiller.

Kaliforniya Üniversitesi’nden gen düzenleme uzmanı Fyodor Urnov, bu tür girişimlere karşı net bir tavır gösterdi. Kalıtsal genom düzenlemesini “tehlikeli, yanlış yönlendirilmiş ve gen düzenlemenin gerçek faydalarından dikkati dağıtıcı” olarak tanımladı.

Preventive, Mayıs 2025’te Delaware’de “Preventive Medicine PBC” adıyla kuruldu. Bir kamu yararı şirketi (public benefit corporation, PBC) olarak yapılandırıldı ve bu nedenle kâr etmeyi değil toplumsal faydayı öncelik alıyor. Harrington, “Araştırmamız kalıtsal genom düzenlemenin güvenli olmadığını gösterirse, bu sonuç da bilim dünyası ve toplum için eşit derecede değerlidir.” dedi.

Harrington, yetişkinler için tedavi amaçlı gen düzenleme ilaçları geliştiren Mammoth Biosciences şirketinin kurucu ortaklarından biri ve hâlâ yönetim kurulunda yer alıyor. Girişim, son aylarda gen düzenleme alanında tanınmış isimlerden destek almaya çalıştı ancak yalnızca bir isim, Oregon Sağlık Bilimleri Üniversitesi’nden Dr. Paula Amato, danışman olarak katılmayı kabul etti. Amato, 2017’den beri ABD’de embriyo düzenleme araştırmaları yapan bir ekibin üyesi ve teknolojinın tüp bebek başarı oranını artırma potansiyelinden bahsediyor.

Harrington, yatırımcıları tam olarak açıklamayı reddetti ve fonun, “araştırmanın sorumlu biçimde ilerlemesini destekleyen özel yatırımcılardan” geldiğini belirtti. Bilinen tek yatırımcı, Harrington’ın ortağı olduğu SciFounders. SciFounders, Harrington’ın hem kişisel hem de iş ortağı olan Matt Krisiloff tarafından yürütülüyor. Krisiloff, kök hücrelerden insan yumurtası oluşturmayı hedefleyen Conception adlı biotech şirketinin CEO’su ve Preventive’in kurucu ekibinde yer alıyor.

Gen düzenlenmiş bebek fikrine kripto dünyasından da ilgi büyük. Coinbase kurucusu Brian Armstrong, bu konuda "off-the-record" olarak tanımlanan özel buluşmalar düzenledi; bu etkinliklere Harrington da katıldı. Armstrong, daha önce “alan için doğru zamanın geldiğini” savunmuştu. Bir diğer yatırımcı, LongGame Ventures partneri Will Harborne, Preventive’in kuruluşunu “heyecan verici” olarak tanımladı. Teknolojinin güvenli olduğunun kanıtlanması halinde, “yaygınlaşmasının kaçınılmaz ve toplumsal bir zorunluluk olacağını” söyledi.

Harborne’un fonu aynı zamanda, tüp bebek embriyolarını genetik olarak test ederek gelecekteki IQ ve diğer özelliklere göre sıralayan “Herasight” adlı şirkete de yatırım yaptı. Bu teknoloji düzenleme gerektirmediği için hâlihazırda piyasada yer alıyor. Kimi uzmanlar, bu tür girişimleri artık “insan geliştirme şirketleri” olarak tanımlıyor.

Buna karşın, ana akım gen düzenleme uzmanlarının çoğu hâlâ bu girişimlere mesafeli duruyor. Preventive, önemli araştırma gruplarıyla ortaklık kurmak istedi ancak başarı sağlayamadı. Urnov, kendisiyle ortaklık kurmak isteyen Manhattan Genomics’e gönderdiği yanıtta “Durun. Hiçbir fayda sağlamayacaksınız, aksine ciddi zarar vereceksiniz.” dedi.

Harrington ise Preventive’in sorumlulukla hareket etmesi halinde bilim dünyasındaki algıyı değiştirebileceğini düşünüyor. Yılın başında MIT Technology Review’a verdiği röportajda, “Görüştüğüm bilim insanlarının çoğu embriyo düzenlemenin kaçınılmaz olduğunu kabul ediyor ya da potansiyelinden heyecan duyuyor ancak bunu kamu önünde söylemeye çekiniyor. Bu konuda daha açık konuşmak, alanı sessizce geçiştirmek yerine bilimsel tartışma yaratmak için bir davet niteliğinde.” ifadelerini kullandı.

‍

‍

‍

‍

Kaynak: https://www.technologyreview.com/2025/10/31/1127461/heres-the-latest-company-planning-for-gene-edited-babies/