Google, Roma Yazıtlarındaki Eksik Kelimeleri Tamamlayan Yapay Zeka Aracı Geliştirdi

Roma medeniyeti; kanalizasyon sistemlerinden tıbba, eğitimden kamu sağlığına kadar pek çok alanda miras bıraktı ama ardında bıraktığı en kalıcı izlerden biri de yazıtlardı. Şimdi ise bu antik metinlerin çözümlenmesini kolaylaştıracak bir yapay zeka aracı geliştirildi: Google DeepMind’ın "Aeneas" adını verdiği sistem, Roma dönemi yazıtlarının yorumlanmasında tarihçilere destek sağlamak üzere tasarlandı.

Aeneas, eksik kelimelerin yerini tahmin etmekle kalmıyor; aynı zamanda yazıtların hangi tarihte ve hangi Roma eyaletinde yazıldığına dair analizler de sunuyor. Nottingham Üniversitesi’nden tarihçi Dr. Thea Sommerschield, bu aracı teknoloji firmasıyla birlikte geliştirdi. Sommerschield’e göre: “Aeneas, tarihçilerin parçalanmış Latince metinleri yorumlamasına, bağlamlandırmasına ve yeniden inşa etmesine yardımcı oluyor. Çözmeyi hedeflediğimiz esas sorun buydu.”

Yazıtlar, antik dünyaya dair en doğrudan belgelerden biri kabul ediliyor. Bazıları büyük anıt duvarlarını kaplarken, çoğu imparator fermanları, politik sloganlar, aşk şiirleri, ticari kayıtlar, mezar taşları veya günlük yaşama dair notlar şeklinde karşımıza çıkıyor. Her yıl yaklaşık 1.500 yeni yazıt keşfediliyor. Sommerschield bu konuda şöyle diyor: “Yazıtların eşsiz tarafı, her sosyal sınıftan insan tarafından yazılmış olmaları. Bu, yalnızca kazananların yazdığı bir tarih değil.” 

Fakat büyük bir sorun var: Yazıtlar çoğunlukla parçalanmış, zamanla silinmiş ya da tamamen yerinden sökülerek köken bağlamları kaybolmuş durumda. Google DeepMind’dan Yannis Assael’in liderliğindeki ekip, tarihçilerle birlikte, bu zorlukların üstesinden gelebilecek bir yapay zeka aracı tasarladı. Aeneas, yaklaşık 200.000 bilinen yazıt ve 16 milyon karakterden oluşan dev bir veri seti üzerinde eğitildi.

Araç, analiz edilen yazıttan alınan metni (ve bazı durumlarda görsel verileri) kullanarak M.Ö. 7. yüzyıldan M.S. 8. yüzyıla kadar uzanan dönemdeki benzer yazıtları tespit ediyor. Ancak sadece kelime benzerliğiyle değil; tarihsel bağlamlara, dilsel yapı ve içerik benzerliklerine göre derinlemesine bağlantılar kuruyor.

Aeneas, bu kapsamlı eğitim sayesinde bir metnin 62 Roma eyaletinden hangisinden çıktığını tahmin edebiliyor ve yazım tarihini ortalama 13 yıllık bir aralıkla belirleyebiliyor. Ayrıca yıpranmış ya da eksik kısımlara hangi kelimelerin gelmiş olabileceğine dair öneriler sunabiliyor. Söz konusu özellikler, sadece metnin tam hali bilinen yazıtlar üzerinde test edildi.

Bir örnek denemede, araştırmacılar Aeneas’ı Roma İmparatoru Augustus’un hayatını öven “Res Gestae Divi Augusti” yazıtı üzerinde test etti. Araç, eserin olası yazım tarihini M.Ö. 1. yüzyılın ilk on yılı ile M.S. 10–20 yılları arası olarak belirledi. Bu tarih aralığı, akademide süregelen tartışmaları da yansıttı.

Başka bir örnekte ise, Almanya’daki Mainz kentinde bulunan bir adak sunağı üzerindeki yazıtlar incelendi. Aeneas, dilsel benzerlikler yoluyla yazıtın daha eski bir sunaktan etkilenmiş olduğunu ortaya koydu. Sommerschield bu analiz için şu ifadeyi kullandı: “Bu bizim için gerçekten çarpıcı anlardı.”

Nature dergisinde yayımlanan detaylara göre, Aeneas artık araştırmacıların çevrimiçi kullanımına açık. Aracı test eden 23 tarihçiden oluşan bir ekip, yapay zekanın sunduğu bağlamın analizlerde %90 oranında yardımcı olduğunu belirtti. Cambridge Üniversitesi'nden klasikler profesörü Mary Beard, “Gerçekten dönüştürücü bir potansiyele sahip” değerlendirmesinde bulundu.

Oxford Üniversitesi’nden eski tarih profesörü Jonathan Prag ise, Aeneas’ın mevcut yazıt koleksiyonları üzerinde çalıştırılarak mevcut yorumların geliştirilip geliştirilemeyeceğinin test edilebileceğini ifade etti. “Bu aracı kullanmadan aynı seviyeye ulaşmanın tek yolu, muazzam kişisel birikime veya çok kapsamlı bir kütüphaneye sahip olmaktan geçer.” diyen Prag, aynı zamanda “Ancak yine de aracı eleştirel bir yaklaşımla kullanmak gerekir.” uyarısında bulundu.

Google, antik Roma’dan kalma yazılı mirası modern teknolojiyle yorumlamak adına önemli bir adım atarken, Aeneas gibi araçların tarihsel araştırmalarda yarattığı etki şimdiden geniş yankı uyandırmış durumda.

‍

‍

‍

‍

‍

‍

Kaynak: https://www.theguardian.com/science/2025/jul/23/google-ai-tool-roman-inscriptions-aeneas