Araştırma Psikiyatristi, En Az Bir Düzine Kişide “YZ Psikozu” Dalgası Gözlemlediğini Açıkladı

Ruh sağlığı uzmanları, YZ sohbet botlarıyla etkileşim kuran kullanıcıların paranoya ve sanrılarla karakterize ciddi psikolojik krizlere sürüklendiği konusunda uyarılarını sürdürüyor. Bahsi geçen eğilim, son dönemde “YZ psikozu” olarak adlandırılmaya başlandı.

Pazartesi günü, Kaliforniya Üniversitesi San Francisco araştırma psikiyatristi Keith Sakata, sosyal medya üzerinden yaptığı açıklamada, “YZ nedeniyle gerçeklikten kopan” en az bir düzine kişinin hastaneye kaldırıldığını belirtti.

Sakata, X platformunda (eski Twitter) paylaştığı uzun bir gönderi dizisinde psikozun, kişinin “paylaşılan gerçeklikten” kopması anlamına geldiğini, bunun ise birkaç farklı biçimde ortaya çıkabileceğini ifade etti. Bu belirtiler arasında “sabit yanlış inançlar” ya da sanrılar, görsel veya işitsel halüsinasyonlar ile düzensiz düşünce kalıpları yer alıyor. Araştırmacıya göre insan beyni tahmine dayalı çalışır; kişi, gerçekliğin nasıl olacağına dair bir öngörüde bulunur, ardından gerçeklik kontrolü yapar ve son olarak inançlarını buna göre günceller.

“Psikoz, ‘güncelleme’ adımının başarısız olması durumunda ortaya çıkar.” diyen Sakata, ChatGPT gibi büyük dil modeli tabanlı sohbet botlarının bu kırılganlık alanına “doğrudan sızdığını” vurguladı. Sakata, sohbet botlarını tasarım itibarıyla *“halüsinatif ayna”*ya benzetti.

Büyük dil modelleri (LLM’ler), esas olarak bir sonraki kelimeyi tahmin etme üzerine çalışır. Yanıt üretiminde eğitim verilerini, pekiştirmeli öğrenmeyi ve kullanıcı geri bildirimlerini kullanır. Ayrıca, kullanıcı etkileşimini ve memnuniyetini artırmaya yönelik tasarlandıkları için, çoğunlukla aşırı derecede onaylayıcı ve uyumlu bir tavır sergilerler. Söz konusu durum, kullanıcının yanlış ya da sağlıksız düşüncelerini bile onaylama eğilimini doğurur.

Böylece kullanıcılar, YZ ile tekrarlayan ve derinleşen cazip döngüler içinde sıkışabilir. Model, temeli gerçekliğe dayalı olmayan sanrısal anlatılarda defalarca pekiştirici yanıtlar verebilir ve kişinin yaşadığı gerçek dünya sonuçlarını dikkate almadan bu kısır döngüyü sürdürebilir.

Sakata’nın “halüsinatif ayna” tanımı, YZ psikozuna ilişkin diğer raporlarla da örtüşüyor. Araştırmalar, ChatGPT ve benzeri sohbet botlarıyla kurulan ilişkilerin, kullanıcıların YZ destekli derin sanrısal girdaplara girmesi sonucu ağır ruhsal krizlere yol açtığını gösteriyor. Bu tür insan–YZ etkileşimlerinin ardından yaşananlar arasında zihinsel çöküş, boşanma, evsizlik, zorunlu hastane yatışı, hapis cezası ve The New York Times’ın daha önce bildirdiği üzere ölüm vakaları dahi yer alıyor.

OpenAI’nin Tepkisi ve GPT-5 Tartışması

Artan sayıda raporun ChatGPT’yi zararlı sanrısal döngüler ve psikoz ile ilişkilendirmesi üzerine OpenAI, bu ay başında bir blog yazısı yayımladı. Şirket, bazı durumlarda ChatGPT’nin “sanrı veya duygusal bağımlılık belirtilerini tanımakta yetersiz kaldığını” kabul ettiğini belirtti. Ayrıca konuyu araştırmak üzere yeni uzman ekipler kurduğunu ve kullanıcılar için Netflix benzeri bir “geçirilen süre bildirimi” eklediğini açıkladı. Ancak Futurism’in tespitlerine göre, sohbet botu hâlâ kullanıcıların açık psikolojik kriz işaretlerini fark etmede başarısız oluyordu.

Geçen hafta piyasaya sürülen GPT-5, selefi GPT-4o’ya kıyasla daha soğuk ve daha az kişiselleştirilmiş bulununca kullanıcılar yoğun tepki gösterdi. Tepkiler üzerine OpenAI, yalnızca bir gün içinde GPT-4o’yu yeniden erişime açtı. OpenAI CEO’su Sam Altman, Reddit üzerinden yaptığı açıklamada “Tamam, 4o konusunda mesajınızı aldık; geri bildirim ve ilginiz için teşekkürler” ifadelerini kullandı.

Psikozun Çoklu Sebepleri ve İnsan Zihninin Kırılganlığı

Sakata, YZ ile gerçeklikten kopma arasında bağlantı kurmanın, doğrudan neden–sonuç ilişkisi kurmak anlamına gelmediğini belirtti. Araştırmacıya göre, LLM’ler genellikle “uykusuzluk, uyuşturucu kullanımı, duygu durum bozuklukları” gibi birçok unsurla birlikte psikozu tetikleyen faktörlerden yalnızca biri oluyor.

“YZ tetikleyici, ancak silah değil.” diyen Sakata, asıl rahatsız edici gerçeğin herkesin bu duruma karşı savunmasız olması olduğunu vurguladı. Ona göre, insanları “dahi” kılan sezgi ve soyut düşünme gibi özellikler, aynı zamanda psikolojik çöküşe sürükleyebilecek unsurlar.

Gerçek dünyadaki ilişkilerin getirdiği sürtüşme ve stresin aksine, sohbet botlarının sağladığı sürekli onaylayıcı tutum ve tatmin edici geri bildirim, insanlar için oldukça cazip olabiliyor. Özellikle, kişinin “özel” veya “seçilmiş” olduğu düşüncesini pekiştiren sanrısal kurgular, bu döngüyü daha da güçlendiriyor. Buna akıl hastalıkları, yas, günlük stres etkenleri ve uzun süredir bilinen ELIZA Etkisi eklendiğinde, ortaya tehlikeli bir tablo çıkıyor.

“Yakında YZ temsilcileri sizi arkadaşlarınızdan daha iyi tanıyacak.” diyen Sakata, ardından şu soruyu soruyor: “Size rahatsız edici gerçekleri mi söyleyecekler? Yoksa sizi kaybetmemek için sürekli onaylamaya mı devam edecekler?”

Sakata sözlerini, “Teknoloji şirketleri artık sert bir seçimle karşı karşıya: Kullanıcıyı mutlu etmek, hatta yanlış inançları pekiştirmek pahasına bunu sürdürmek. Ya da onları kaybetme riskini almak.” diyerek tamamladı.

‍

‍

‍

‍

‍

Kaynak: https://futurism.com/psychiatrist-warns-ai-psychosis